Νεολιθικοί οικισμοί έχουν βρεθεί σχεδόν σε όλη την Ελλάδα. Ο παλιότερος όμως απ' όλους αυτούς και μάλιστα γεωργικός, σε ευρωπαϊκό έδαφος, εξακριβώθηκε έξω από τη Βέροια, στη Νέα Νικομήδεια (παλιά Μπρανιάτα) Ημαθίας και χρονολογείται στην 7η χιλιετία π.Χ.


Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ

Ο νεολιθικός οικισμός της Νέας Νικομήδειας βρίσκεται περίπου 13 χιλιόμετρα βόρεια της Βέροιας και 2 χιλιόμετρα βόρεια της Νέας Νικομήδειας. Επικρατεί η άποψη ότι ο οικισμός βρισκόταν σε όρμο του Θερμαϊκού κόλπου ή στην άκρη μιας ελώδους λίμνης - λιμνοθάλασσας. Η θέση του νεολιθικού οικισμού της Νέας ΝικομήδειαςΗ άποψη αυτή ενισχύεται από τη σύσταση του εδάφους - υπεδάφους (προσχωσιγενές, φερτές ύλες, υδατογενή πετρώματα, όστρακα κ.λπ). Ακόμα, επιβεβαιώνεται από το γεγονός, ότι η λίμνη των Γιαννιτσών απλωνόταν, πρίνα από την αποξήρανσή της (1935), όπως λένε παλιοί κάτοικοι της Νέας Νικομήδειας, κάπου 2 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του χωριού. Μάλιστα στην περιοχή αυτή υπάρχει κει τοποθεσία με το όνομα "Πόρος".

Ο οικισμός ανήκει στον τύπο της Τούμβας, δηλαδή τον τεχνητό γήλοφο, του οποίου η μορφή είναι αποτέλεσμα της συνεχούς ανθρώπινης εγκατοίκησης. Οι κάτοικοι της Νέας Νικομήδειας αποκαλούν το χωματολοφίσκο "Τούμπα". Η τοποθεσία της Τούμπας σε παλιό χάρτη της περιοχής, σημειώνεται με την ονομασία "Μπογιάδες". Σήμερα επικρατεί η ονομασία "Αρχαία".

Εκτιμάται οτι ο οικισμός στα βορειοανατολικά του, όπου απλωνόταν θάλασσα ή λίμνη, είχε ανοιχτό ορίζοντα. Στις άλλες κατευθύνσεις θα υπήρχαν δάση και λιβάδια μέχρι και τη δεκαετία του 1950.

Επίσης, ο οικισμός είχε ηλιοφάνεια και το κλίμα του ήταν υγρό. Από τον οικισμό είναι πιθανό να ξεκινούσαν μια σειρά από περάσματα, που θα διευκόλυναν τους κατοίκους να επικοινωνούν με άλλους γειτονικούς οικισμούς.

Η θέση του οικισμού, σχετικά με τις πηγές τροφήμων, πρέπει να ήταν ιδανική (καρπερή γή, πλούσιο κυνήγι, άφθονα ψάρια).

Η ζωή στον οικισμό, σύμφωνα με τον ανασκαφέα R. J. Rodden, διακόπηκε κατά τους χρόνους της Αρχαιότερης Νεολιθικής περιόδου. Πιθανόν ο οικισμός να καταστράφηκε από πλημμύρα, πυρκαγιά ή και από επιδρομή κάποιου λαού και οι κάτοικοι να αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν σε άλλη περιοχή. Στη Νεότερη Νεολιθική Εποχή ο οικισμός επανακατοικείται.

ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ

α. Τα οικήματα (αρχιτεκτονικά λείψανα)
Συνολικά ανακαλύφθηκαν στην ανασκαφείσα έκταση του λοφίσκου, 24 πασσαλόπληκτα οικήματα. Τα οικήματα αυτά έχουν, σύμφωνα με τον ανασκαφέα, ορθογώνια ή τετραγωνική κάτοψη. Υπάρχει ένα που όπως εκτιμάται έχει τριγωνική κάτοψη.

Οι τοίχοι των οικημάτων αυτών ήταν θεμελιωμένοι σε χαντάκια τα οποία είχαν επάλειψη από πλασμένο πηλό. Η κύρια επιφάνεια των τοίχων άρχιζε από το έδαφος . Οι τοίχοι ήταν κατασκευασμένοι από ξύλινα πλαίσια που συμπληρώνονταν από πλέγμα καλαμιών - κλαδιών και "σοβατίζονταν" εσωτερικά και εξωτερικά από αχυρόλασπη.

Οι σκεπές εκτιμάται, ότι ήταν (μάλλον) δίρριχτες από καλαμιές και υποβαστάζονταν από πασσάλους (δοκάρια).
 
β. Το "Ιερό"
Ένα απο τα οικήματα του οικισμού είναι εξαιρετικά μεγάλο (160,68 τ.μ.) σε σύγκριση με όλα τα άλλα. Η διαφορά στο μέγεθος ίσως να υποδεικνύει μια ιδιαίτερη χρήση. Το οίκημα αυτό κατέχει κεντρική θέση και ταυτίζεται με πιθανό "ιερό".
 
γ. Οι λάκκοι
Κατά τις ανασκαφές βρέθηκαν διάφοροι λάκκοι. Εκτιμάται (από τον ανασκαφέα) ότι αυτοί δημιουργήθηκαν κατά την εξόρυξη χώματος για το χτίσιμο των οικημάτων.

Τους λάκκους τους χρησιμοποιούσαν για δύο σκοπούς: Ο πρώτος ήταν για τη συγκέντρωση των απορριμάτων και ο δεύτερος για αποθήκες.
 
δ. Οι κεραμικοί φούρνοι και οι εστίες
Οι κεραμικοί φούρνοι (κλίβανοι), που ανακαλύφθηκαν ήταν ανοιχτοί (προς τα πάνω) και ήχαν εσωτερική επάλειψη από πηλό. Στους φούρνους αυτούς οι αγγειοπλάστες έψηναν τα αγγεία οικιακής χρήσης, καθώς και άλλα πήλινα αντικείμενα (ειδώλια, σφραγίδες κ.λπ)

Επίσης στο εσωτερικό των οικημάτων βρέθηκαν απλές εστίες (τζάκια) για μαγείρεμα και θέρμανση.

ε. Οι τάφοι
Μέσα στον οικιστικό χώρο αποκαλύφθηκαν 21 τάφοι. Οι τάφοι είναι λακκοειδείς, απλά σκάμματα μέσα στο χώμα. Τους νεκρούς τους τοποθετούσαν μέσα στους τάφους χωρίς ιδιαίτερη φροντίδα. Δε διαπιστώθηκε δε καμία περίπτωση να είχαν καλυφθεί τα σώματα με κάτι (υφαντό, πέτρες κ.λπ). Τα σώματα των νεκρών είχαν στάση συνεσταλμένη με τα γόνατα προς το στομάχι.

Στους σιαγόνες του νεκρού είχε τοποθετηθεί ένα μεγάλο χαλίκι
 
στ. Τα πήλινα αγγεία
Στον οικιστικό χώρο του οικισμού βρέθηκε ένας μεγάλος αριθμός από θραύσματα αγγείων. Υπολογίζεται πως τα θραύσματα αυτά αντιστοιχούν σε 1115 αγγεία. Ακόμα και σήμερα αν επισκευτεί κάποιος την "Τούμπα" θα δεί πολλά διακοσμημένα όστρακα αγγείων.

ζ. Η πηλοπλαστική
Η κόρη της Νέας ΝικομήδειαςΑπο τα πιο αξιοσημείωτα είδη της κεραμικής τέχνης των κατοίκων του οικισμού, είναι αναμφισβήτητα τα πέντε πήλινα ειδώλια γυναικείων μορφών.

Στα ειδώλια αυτά το κεφάλι αποδίδεται σαν ραβδοειδής κόμπος και χωρίς χαρακτηριστικά προσώπου. Τα μάτια μοιάζουν με σχισμή και η μύτη είναι μεγάλη. Ο λαιμός αποδίδεται ψηλός. Οι βραχίονες, που είναι μικρόσχημοι, υποβαστάζουν τα τονισμένα, σαν ημισφαίρια, στήθη. Η μέση είναι λεπτή. Οι μηροί και οι γλουτοί εκφράζονται με υπερβολική καμπυλότητα. Τα πόδια είναι (μάλλον) κωνικά και τα πέλματα δηλώνονται ελάχιστα ή καθόλου.

η. Οι πήλινες σφραγίδες
Οι ανασκαφές έφεραν στο φώς και καλοφτιαγμένες σφραγίδες. Τα διακοσμητικά θέματα (μοτίβα) των σφραγίδων περιλαμβάνουν τεθλασμένες ή παράλληλες γραμμές και μαίανδρους.

Πιθανόν, τις σφραγίδες αυτές να τισ χρησιμοποιούσαν (Rodden) για τη διακόσμηση του σώματός (εγκόλπια). Ακόμα, ίσως αποτελούσαν ένδειξη ιδιοκτησίας. Αν είναι έτσι, τότε υπάρχει η πιθανότητα να υπήρχε στον οικισμό, ατομική (ιδιωτική) ή οικογενειακή ιδιοκτησία.
 
θ. Τα λίθινα εργαλεία και άλλα λίθινα αντικείμενα
Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στην επιφάνεια σημαντικά εργαλεία και λίθινα διακοσμητικά αντικείμενα. Τέτοια εργαλεία είναι οι δύο μεγάλοι πέλεκεις από πράσινη πέτρα, λεπίδες από πυρόλιθο (πάνω από 400), τριπτήρες για άλεσμα σιτηρών, αιχμές για ακόντια - βέλη κ.α. Τα εργαλεία στειλεώνονταν με κόκκαλα ή ξύλινα στελέχη.

Τα διακοσμητικά αντικείμενα είναι τα τρία λίθινα ομοιώματα βατράχων. Τα αγαλματίδια χαράχτηκαν σε διάστικτη πράσινη σερπεντίνη. Τα περίτεχνα αυτά ομοιώματα των βατράχων θεωρούνται, όπως λένε οι αρχαιολόγοι, από τα σπουδαιότερα δείγματα διακοσμητικών αντικειμένων της αρχαιότερης νεολιθικής εποχής που βρέθηκαν.

ι. Τα τμήματα αδραχτιού και τα υφαντικά βάρη
Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει και τμήματα αδραχτιού, όπως και υφαντικά βάρη. Τα ευρήματα αυτά έρχονται να ενισχύσουν την άποψη, ότι οι γυναίκες του οικισμού γνώριζαν να γνέθουν και να υφαίνουν. Οι υφάντριες θα πρέπει να χρησιμοποιούσαν, σαν υφαντική ύλη, το μαλλί (αιγοπροβάτων) και διάφορες φυτικές ίνες.

ια. Τα οστέινα αντικείμενα
Οι ανασκαφές έχουν δώσει σημαντικά επεξεργασμένα οστέινα αντικείμενα. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους τα οστά ανήκουν σε αιγοπρόβατα, χοίρους όπως και υδρόβια (ψάρια, όστρακα).

Ανάμεσα στα είδη που κατασκευάζονταν ήταν σουβλιά, λεπίδες και σπάτουλες για την κατεργασία δέρματος, λαβές για αξίνες και σκεπάρνια, αιχμές ακοντίων, πόρπες (ζώνες), βελόνες, καρφίτσες κ.α.
 
ιβ. Τα κατάλοιπα - υπολείμματα τροφών
Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει ένα σημαντικό αριθμό κόκκων σιτηρών ακι σπόρων του τύπου μπιζελιού. Τα κατάλοιπα αυτά αποτελούν αποδεικτικά στοιχεία για την καλλιέργεια της γής.

Επίσης σε αφθονία βρέθηκαν και υπολείμματα τροφής, τα οποία προέρχονταν από κόκκαλα ζώων. Τα κόκκαλα ανήκουν σε διάφορα ζώα όπως αιγοπρόβατα, χοίροι, βοοειδή αλλά και άγρια ζώα όπως ελάφια, ζαρκάδια, αγριόχοιροι λαγοί κ.λπ. Ακόμα βρέθηκα θαλασσινά. όπως ψαροκόκκαλα και όστρακα.